Czy odprawy pracownicze są opodatkowane?

Kwestia opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych dodatkowych kwot wypłacanych pracownikom lub byłym pracownikom często pojawia się w związku z koniecznością wypłaty różnego rodzaju odszkodowań lub zadośćuczynień.

Niektóre z nich mogą bowiem korzystać ze zwolnienia z podatku dochodowego od osób fizycznych. O czym konkretnie mowa?

Odprawa pracownicza

Na zakład pracy jak również na inne firmy czy instytucje ma wpływ szereg czynników zewnętrznych, które oddziałują w sposób pozytywny albo negatywny.

Otoczenie społeczno-gospodarcze, jego wpływ na przedsiębiorstwo skutkuje koniecznością dążenia do optymalnego kształtowania polityki kadrowej w zgodnie z otoczeniem, w którym przedsiębiorstwo funkcjonuje. To niestety wiąże się czasem ze zwolnieniami pracowników bądź ograniczeniem rozmiaru wykonywanych przez nich zakresów zadań.

W ramach rekompensaty za zwolnienia prawodawca w ustawie z dnia 13.03.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. z 2025 r. poz. 570 zwanej dalej ustawą o szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy) przewidział szczególny rodzaj świadczenia pieniężnego zwanego odprawą pracowniczą.

Ponadto pracownikom zwalnianym na podstawie różnych trybów rozwiązywania umów o pracę wypłacane są niekiedy odszkodowania czy odprawy wynikające z zawartych z zakładem pracy regulaminów pracy (wynagradzania), układów zbiorowych, obopólnych postanowień czy innych dokumentów zbiorowych. Należałoby tu od razu zaznaczyć, iż charakter ww. odprawy jest odmienny od odpraw wypłacanych na skutek zaistnienia innych zdarzeń takich jak uzyskanie uprawnień do emerytury (odprawa emerytalna) czy renty (odprawa rentowa).

Odprawy emerytalne i rentowe, moment nabycia do nich praw powstanie w momencie spełnienia konkretnych ustawowych warunków na okoliczność nabycia uprawnień emerytalnych czy rentowych. Należy zaznaczyć, iż poza wspomnianymi odprawami emerytalno-rentowymi w Kodeksie Pracy przewidziana jest jeszcze odprawa pośmiertna.

Natomiast prawo do nabycia odprawy pracowniczej powstanie na skutek wystąpienia określonych ustawowych okoliczności składających się na specjalne tryby rozwiązania stosunku pracy z pracownikami.

Ustawowe zwolnienia z opodatkowania w przypadku niektórych rodzajów odpraw i odszkodowań

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2025 r. poz. 163 zwanej dalej ustawą o PDOF) wolne od podatku dochodowego od osób fizycznych są:

1. otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw lub aktów administracyjnych wydanych na podstawie tych przepisów, oraz
2. otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z postanowień układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów, o których mowa w art. 9 § 1 ustawy z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2025 r. poz. 277).

Przykładem takim może być odszkodowanie przyznane przez sąd pracy dla pracownika na podstawie przepisów Kodeksu pracy za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę.

Powyższy przepis wskazuje jednoznacznie, że zwolnieniu z podatku dochodowego od osób fizycznych podlega otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli jego wysokość i zasady przyznawania wynikają z odrębnych przepisów a ich cel to naprawa zaistniałej szkody spowodowanej przez pracodawcę.

Występuje jednak wiele wyjątków od reguły, które będą podlegać opodatkowaniu. Przedstawiono je w poniższej tabeli.

Wypłata odprawy pośmiertnej

Zgodnie z art. 93 ustawy z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2025 r. poz. 277 zwanej dalej Kodeksem Pracy) w razie śmierci pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub w czasie pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby, rodzinie przysługuje od pracodawcy odprawa pośmiertna.

Wysokość odprawy pośmiertnej zależy od okresu zatrudnienia pracownika u danego pracodawcy i wynosi:

    1) jednomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 10 lat,

    2) trzymiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony, co najmniej 10 lat,

    3) sześciomiesięczne wynagrodzenie, jeżeli pracownik był zatrudniony, co najmniej 15 lat.

Odprawa pośmiertna przysługuje następującym członkom rodziny pracownika:

    1) małżonkowi,

    2) innym członkom rodziny spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Czy członkowie rodziny zmarłego muszą zapłacić podatek od otrzymanej odprawy pośmiertnej po zmarłym pracowniku, z którym byli spokrewnieni. Nie.

Wypłata odprawy emerytalnej lub rentowej

Odprawa emerytalna należna jest pracownikowi, który nabył do niej uprawnienie, a więc przechodzi na emeryturę albo na rentę (zakończył zatrudnienie u danego pracodawcy z uwagi właśnie na przejście na emeryturę).

Odprawa rentowa należy się pracownikowi, któremu ustaje stosunek pracy z uwagi przejścia na rentę z tytułu niezdolności do pracy. Oczywiście pracownik musi spełniać wszystkie warunki do otrzymania renty z tytułu niezdolności do pracy.

Zgodnie z art. 921 ustawy o Kodeksu pracy pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.

Pracownik, który otrzymał odprawę emerytalną albo rentową, nie może ponownie nabyć do niej prawa. Odprawa emerytalna albo rentowa jest powiązana ze stosunkiem pracy, a więc jest zaliczana do przychodu ze stosunku pracy.

Wypłata odprawy emerytalnej albo rentowej nie korzysta ze zwolnienia z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych. To oznacza, że jej wypłata podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym PIT.

Wypłata odprawy pracowniczej na płaszczyźnie dobrowolnych odejść przy zwolnieniach

grupowych

Odprawy pracownicze często dotyczą zwolnień grupowych. Nie oznacza to, że odprawa pracownicza nie może być wypłacona na mocy porozumienia pracodawcy z pracownikiem.

Zgodnie z art. 1 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy w razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego, co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę, a także na mocy porozumienia stron, jeżeli w okresie nieprzekraczającym 30 dni zwolnienie obejmuje, co najmniej:

• 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
• 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia, co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
• 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia, co najmniej 300 lub więcej pracowników

Tego typu odprawy nie mogą zostać uznane za odszkodowanie lub zadośćuczynienie. To z kolei powoduje, że nie może korzystać ze zwolnienia z podatku dochodowego od osób fizycznych.

Potwierdza to wyrok NSA z dnia 27.01.2022r. o sygn. II FSK 1170/19, w którym to NSA stwierdza, że „(…) Ze zwolnienia, o którym mowa w art. 21 ust.1 pkt 3 u.p.d.o.f., wyłączone są, zatem odprawy pieniężne wypłacane na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Skoro przepisy układów zbiorowych pracy i porozumień kończących spory zbiorowe stanowią przepisy prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p., a odprawa została wypłacona na podstawie Porozumienia dotyczącego grupowego zwolnienia z uwagi na szczególne zasady rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (związana była ze zwolnieniami grupowymi), to nie podlega ona zwolnieniu od podatku dochodowego z uwagi na wyłączenie zawarte w art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. b) u.p.d.o.f.

Brak jest bowiem podstaw, wobec zrównania (dla celów zwolnienia) wszystkich normatywnych źródeł prawa pracy, do odmiennego traktowania odpraw wypłaconych z tego samego tytułu na podstawie ustaw i na podstawie układów zbiorowych pracy i porozumień kończących spory zbiorowe. Takiej wykładni sprzeciwia się bowiem art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. W przypadku zwolnień podatkowych zasada równości powinna być uwzględniana zarówno przy stanowieniu prawa, jak i jego stosowaniu.

Nie powinno się, bowiem traktować odmiennie osób charakteryzujących się jednakową cechą relewantną i znajdujących się w takiej samej sytuacji, jeżeli konieczność zróżnicowania sytuacji prawnej tych podmiotów nie znajduje uzasadnienia w innych przepisach konstytucyjnych czy też nie wynika z potrzeby ochrony innych wartości (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 16 grudnia 1997 r., K 8/97). W tym przypadku sytuacja osób otrzymujących dodatkową odprawę od pracodawcy z tytułu rozwiązania z nimi umowy o pracę w wyniku zwolnień grupowych byłaby zdecydowanie korzystniejsza od sytuacji osób, które odprawy takie otrzymały tylko w wysokości wynikającej z ustawy. Nie tylko otrzymałyby większe świadczenia, ale dodatkowo świadczenia dodatkowe byłyby zwolnione od opodatkowania. Jeżeli powodem zmiany art. 21 ust. 1 pkt 3 u.p.d.o.f. była wyłącznie konieczność uzupełnienia luki prawnej i uwzględnienie wszystkich normatywnych źródeł prawa pracy, a tym samym zrównanie sytuacji podatników, to zmiana ta nie może jednocześnie prowadzić do zróżnicowania sytuacji podatników w zależności od tego, czy podstawą wypłaty odszkodowania jest ustawa, rozporządzenie wykonawcze czy też porozumienia albo układy zbiorowe pracy. (…)”.

Autor:

Krzysztof Ulicki

Źródła:

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2025 r. poz. 277) [dostęp z dnia 01.07.2025].

Ustawa z dnia 13.03.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. z 2025 r. poz. 570) [dostęp z dnia 01.07.2025].

Ustawa z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2025 r. poz. 163) [dostęp z dnia 01.07.2025].

Ustawa z dnia 29.08.1997 - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2025 r. poz. 111) [dostęp z dnia 01.07.2025].

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2024 r. poz. 1061) [dostęp z dnia 01.07.2025].

Wyrok NSA z dnia 27.01.2022r. o sygn. II FSK 1170/19 [dostęp z dnia 01.07.2025].